زلزله بزرگ لیسبون در سال 1755 میلادی
در صبح روز اول نوامبر 1755، یکی از قوی ترین زمین لرزه های اروپا لیسبون را لرزاند. یک فاجعه کم نظیر با قدرت حدود 9 ریشتر و با ابعادی وسیع!!!
تا پایان هفته پس لز زلزله، 75000 نفر در لیسبون بر اثر زلزله و سونامی حاصل از آن جان خود را از دست دادند و این زلزله سال 1755 را به یکی از مرگبارترین بلایای طبیعی تبدیل کرد که تا کنون جهان تجربه کرده است. این ویرانی باعث شد بسیاری از پرتغالی ها اعتقادات مذهبی خود را زیر سوال ببرند و این رویداد وحشتناک از آن زمان تاریخ لیسبون را شکل داده است.
زمین لرزه در اول نوامبر که روز عید مقدس «القدیسین» بود رخ داد. در آن روز، پرتغالی های عمیقا مذهبی کلیساهای لیسبون را برای جشن گرفتن این روز مهم پر کردند. ساخت و سازهای قرون وسطایی کلیساها برای مقاومت در برابر حرکات خشونت آمیز زمین طراحی نشده بود و متأسفانه بسیاری از عبادت کنندگان به دلیل فروریختن سقف ساختمان های مذهبی بر روی آنها جان خود را از دست دادند.
در مورد اندازه تخمینی زمین لرزه بحث های زیادی صورت گرفته است، اما احتمال می رود که بزرگی آن بین 8.5 تا 9.0 باشد. اولین لرزش زمین لرزه در ساعت 10:24 صبح در بخشی از مراسم کلیسای لاتین رخ داد.
برای جشن مذهبی، شمع‌های بسیاری در هر کلیسا روشن می شد و کلیساها با گل و تزئینات قابل اشتعال تزئین می شدند. همانطور که لرزه ها کلیساها را تکان دادند، شمع ها فرو ریختند، تزیینات را شعله ور کردند و آتش سوزی های عظیمی را ایجاد کردند که تا پنج روز دیگر پس از زلزله لیسبون را ویران کرد.
زمین لرزه به مدت سه دقیقه و نیم لیسبون را تکان داد و در این مدت شکاف هایی به عرض دو متر در خیابان ها ظاهر شد. ساکنان متحجر لیسبون می‌ترسیدند که این پایان دنیاست، و از این شهر فشرده برای ایمنی اسکله‌های باز هجوم آوردند، غافل از یک خطر بزرگتر در کمین آنهاست: سونامی قریب‌الوقوع!!!.
سونامی، خطری بزرگتر از زلزله
مرکز زمین لرزه 1755 در 320 کیلومتری جنوب غربی لیسبون و در وسط اقیانوس اطلس بود. این زمین لرزه لغزش عظیمی از خط گسل آزور-جبل الطارق بود که یکی از بزرگترین سونامی ها را در اروپا ایجاد کرد. سونامی 45 دقیقه پس از زمین لرزه لیسبون را به لرزه درآورد، زیرا بسیاری از شهر در حال سوختن بود.
قبل از وقوع سونامی، آب از ساحل تخلیه شد و کشتی های غرق شده پر از گنج را آشکار کرد. هزاران نفر به رودخانه گل آلود دویدند تا ثروت خود را به دست آورند، اما هیچ فردی در آن دوران نمی توانست پیش بینی کند که چه مصیبتی در ساحل شهر لیسبون منتظر آنهاست.
براساس تخمین‌ها، سونامی هنگام برخورد با لیسبون 9 متر ارتفاع داشته است. موج مخرب به سمت رودخانه تاگوس سرازیر شد و به سرعت تمام زمین های کم ارتفاع را که شامل نواحی امروزی بایشا و بلم می شد را فرا گرفت.
در گزارشی از آن زمان آمده است: “(سونامی) به قدری سریع رسید که چندین نفر سوار بر اسب از ترس اینکه آنها را با خود ببرند، مجبور شدند با حداکثر سرعت ممکن به سمت زمین های بالا بروند، اما کارساز نبود.”
دو موج سونامی دیگر نیز در سه ساعت بعدی که ناشی از پس لرزه‌ها بود به لیسبون حمله کردند. هزاران نفر که از ویرانی زلزله جان سالم به در برده بودند، یا غرق شدند، یا توسط آوار کشته شدند و یا توسط سونامی به دریا کشیده شدند.
واکنش دولت پرتغال و بازسازی
پادشاه جوزف اول از زلزله و سونامی دور بود، زیرا دخترش می خواست تعطیلات رسمی را در جای دیگر بگذراند. دربار سلطنتی قبل از وقوع زلزله در یک مراسم کلیسا شرکت کرده بود و به کاسکایس نقل مکان کرده بود.
پس از زلزله، پادشاه جوزف اول به شدت پارانوئید شد و از خوابیدن در یک ساختمان دیواری امتناع کرد. او کل دربار سلطنتی را از کاخ (ویران شده) ریبیرا به مجتمع بزرگ و چادری در آجودا، در محل کاخ ناسیونال دا آجودا کنونی، منتقل کرد.
نخست وزیر، سباستیائو د ملو (که در تاریخ به مارکش پومبال معروف است)، در مواجهه با چنین فاجعه ای ثابت کرد که یک رهبر ماهر است. هنگامی که از پومبال پرسیده شد بلافاصله پس از زلزله چه باید کرد، پومبال پاسخ داد: “مردگان را دفن کنید و زندگان را شفا دهید”. او کلیسا را نادیده گرفت و با بار کردن مرده ها در کشتی های آسیب دیده و سوزاندن اجساد در دریا از شیوع بیماری ها جلوگیری کرد.
بازسازی لیسبون سریع بود، در عرض یک ماه، مانوئل دا مایا، مهندس ارشد، پنج طرح را برای بازسازی لیسبون طراحی کرد. یکی از پیشنهادات این بود که شهر را به طور کامل رها کنید زیرا تخریب بسیار گسترده بود.
مارکیز پومبال طرحی را برای بازسازی لیسبون انتخاب کرد که خیابان‌های باریک منطقه قرون وسطایی را با خیابان‌های مستقیم و میدان‌های بزرگ جایگزین کرد – و این منطقه امروزی بایکسا است.
ساختمان‌های بازسازی‌شده شامل یکی از اولین نمونه‌های مقاوم‌سازی در برابر زلزله است که بر اساس مفهوم «می‌لرزد اما سقوط نمی‌کند». ساختمان‌ها از سنگ ساخته شده‌اند، اما در اطراف یک سازه چوبی ساخته شده‌اند که در هنگام زلزله انعطاف‌پذیر بوده است. این ساختمان‌ها با شبیه‌سازی زلزله، توسط ارتش قبل از استفاده تست و آزمایش شدند.!
به طور کلی از آن زمان زلزله‌ای بزرگ در پرتغال روی نداده است و این کشور از نظر زلزله‌خیزی جزو کشورهای نسبتا امن جهان است.
آخرین زلزله بزرگ پرتغال در دهه شصت قرن بیستم میلادی و فقط با 4 کشته و 80 مجروح به پایان رسیده است.